Προστασία Αμπελώνων: Αντιπαγετική, Έκτακτης Ανάγκης και Κλιματική Άρδευση
Ο τομέας του κρασιού επηρεάζεται ολοένα και περισσότερο από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, γεγονός που αναγκάζει τους παραγωγούς να υιοθετήσουν καινοτόμες και βιώσιμες στρατηγικές για την αντιμετώπιση των όλο και πιο συχνών αρνητικών φαινομένων. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί οι ιδιαίτερα ζεστές καλοκαιρινές περιόδοι, οι οποίες επιταχύνουν την ωρίμανση των σταφυλιών, προκαλώντας ανισορροπία μεταξύ της τεχνολογικής, πολυφαινολικής και αρωματικής ωρίμανσης. Επιπλέον, ο συνδυασμός υψηλών θερμοκρασιών και έντονης ηλιακής ακτινοβολίας μπορεί να προκαλέσει “εγκαύματα” στα σταφύλια, επηρεάζοντας αρνητικά την ποιότητα και την απόδοση. Επίσης, οι ανοιξιάτικοι παγετοί που αποτελούν ένα ακόμη φαινόμενο, καθώς οι ήπιες χειμωνιάτικες θερμοκρασίες οδηγούν σε πρόωρη βλαστική αφύπνιση, εκθέτοντας την ερχόμενη παραγωγή σε κίνδυνο καταστροφής από παγετούς.
Σε αυτό το πλαίσιο, το έργο SOS-VIGNE επιδιώκει την υλοποίηση, δοκιμή και διάδοση ενός καινοτόμου, πολυλειτουργικού συστήματος άρδευσης, σχεδιασμένου με γνώμονα τη μείωση της κατανάλωσης νερού και ενέργειας. Το σύστημα αυτό στοχεύει στην πρόληψη τριών κύριων κλιματικών απειλών για τους αμπελώνες: τους καθυστερημένους παγετούς, την υπερθέρμανση και τα εγκαύματα στα σταφύλια.
Αντιπαγετική Άρδευση
Η αντιπαγετική άρδευση αποτελεί μια αποτελεσματική λύση για την αντιμετώπιση των καθυστερημένων παγετών, φαινόμενα που χαρακτηρίζονται από μεγάλη απρόβλεπτη φύση. Η μέθοδος βασίζεται στο φυσικό φαινόμενο της απελευθέρωσης κρυφής θερμότητας κατά τη μετατροπή του νερού από υγρή σε στερεή κατάσταση. Με την εφαρμογή νερού που μετατρέπεται σε πάγο, δημιουργείται ένα προστατευτικό στρώμα γύρω από τους ευαίσθητους βλαστούς, το οποίο απελευθερώνει θερμότητα και προστατεύει τις αναπτυσσόμενες δομές, ειδικά όταν οι θερμοκρασίες πέφτουν κάτω από 1,5 – 2,0 °C. Η αποτελεσματικότητα της διαδικασίας εξαρτάται από τον όγκο του νερού, τη θερμοκρασία του αέρα και το σημείο ποτίσματος κατά τη στιγμή της άρδευσης.
Άρδευση Έκτακτης Ανάγκης
Η ανάγκη για παραδοσιακή άρδευση εμφανίζεται σε περιπτώσεις υψηλής εξάτμισης, η οποία μπορεί να συνδυάζεται με έλλειψη νερού στο έδαφος. Αυτή η αυξημένη απαιτούμενη ποσότητα νερού προκύπτει από υψηλές θερμοκρασίες και χαμηλή σχετική υγρασία. Στο πλαίσιο αυτό, ένα καλά προγραμματισμένο σχέδιο άρδευσης πρέπει να λαμβάνει υπόψη του την υφή του εδάφους, την ικανότητα συγκράτησης του νερού, τον ρυθμό εισροής του νερού και τυχόν ανταγωνιστικές ενέργειες από το περιβάλλον (π.χ. παρουσία γκαζόν).
Κλιματική Άρδευση για Αντιμετώπιση Υπερθέρμανσης και Εγκαυμάτων
Η υπερθέρμανση και τα εγκαύματα αποτελούν αυξανόμενα προβλήματα, ιδίως σε περιοχές με ζεστό κλίμα. Υψηλές θερμοκρασίες (42–49 °C) μπορεί να προκαλέσουν σημαντικές βλάβες, καθώς οι ρόγες μπορεί να υπερθερμανθούν έως 10–15 °C πάνω από τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος. Ο βαθμός εγκαυμάτων εξαρτάται από παράγοντες όπως το μέγεθος, το σχήμα, το στάδιο ανάπτυξης των συστατικών, η ποικιλία, το πάχος του φλοιού, η ταχύτητα του ανέμου και η κατάσταση υδάτωσης του φυτού. Ο συνδυασμός υψηλής θερμοκρασίας, έντονης ηλιακής ακτινοβολίας και χαμηλής σχετικής υγρασίας περιορίζει την απώλεια θερμότητας μέσω διαπνοής, αυξάνοντας τον κίνδυνο εγκαυμάτων.
Για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων, αναπτύχθηκε μια μέθοδος κλιματικής άρδευσης που στοχεύει αποκλειστικά στο κάτω μέρος του φυτικού στέμνους, μέσω ψεκαστών ομίχλης. Αυτή η προσέγγιση έχει αρκετά πλεονεκτήματα:
- Αποτελεσματική ψύξη με μειωμένη χρήση νερού.
- Δυνατότητα προγραμματισμού και αυτοματοποίησης της παροχής ανάλογα με τις περιβαλλοντικές συνθήκες.
- Στοχευμένη ψύξη των βασικών συστατικών, ενώ το ανώτερο μέρος παραμένει στεγνό.
- Χρήση συστήματος ψεκασμού με κύκλους ενεργοποίησης/απενεργοποίησης, που επιτρέπει ταχεία εξάτμιση και περιορίζει το χρόνο που το φυτό παραμένει βρεγμένο.
Αυτοματοποίηση του Συστήματος
Η αυτοματοποίηση υλοποιείται με ένα σύστημα ελέγχου που διαθέτει αισθητήρες για τη μέτρηση της θερμοκρασίας του αέρα, της σχετικής υγρασίας και του σημείου ποτίσματος, με λήψεις δεδομένων κάθε 10 δευτερόλεπτα. Η διαχείριση και ο προγραμματισμός του συστήματος γίνονται μέσω μιας εφαρμογής, η οποία είναι προσβάσιμη από smartphones και tablets. Έτσι, επιτυγχάνεται ο ακριβής και έγκαιρος έλεγχος των διαφόρων λειτουργιών άρδευσης.
Δοκιμές στο Πεδίο
Σε τρεις παρακείμενες σειρές αμπελιών (με ποικιλίες Sauvignon blanc και Barbera) εφαρμόστηκε το πολυλειτουργικό σύστημα άρδευσης, το οποίο περιλάμβανε ξεχωριστές γραμμές για κάθε λειτουργία: αντιπαγετική, έκτακτης ανάγκης και κλιματική ψύξη. Σε κάθε σειρά επιλέχθηκαν τυχαία υγιή αμπέλια για την αξιολόγηση αγρονομικών και φυσιολογικών παραμέτρων, ενώ σε άλλες σειρές χρησιμοποιήθηκε ως έλεγχος η παραδοσιακή μέθοδος άρδευσης.
Αντιπαγετική Άρδευση
Σε αυτή τη λειτουργία, η ψεκαστική εφαρμογή γίνεται μέσω ειδικών ακτινικών συσκευών, οι οποίες τοποθετούνται κατά μήκος του άξονα των σειρών. Το σύστημα ενεργοποιείται όταν η θερμοκρασία πέφτει σε περίπου 2 °C και η σχετική υγρασία είναι κάτω από 60%, ενώ απενεργοποιείται όταν η θερμοκρασία υπερβαίνει τα 3 °C. Στην πρώτη χρονιά δοκιμών, δεν παρατηρήθηκαν καθυστερημένοι παγετοί.
Άρδευση Έκτακτης Ανάγκης
Η εφαρμογή γίνεται μέσω ενός συστήματος σταθερής ροής, με πίεση λειτουργίας μεταξύ 2,5–3,5 bar και ροή 3 l/h, που διανέμει το νερό με ακρίβεια σύμφωνα με τις ανάγκες του εδάφους και τις περιβαλλοντικές συνθήκες.
Κλιματική Άρδευση για Ψύξη
Για την πρόληψη της υπερθέρμανσης και των εγκαυμάτων, χρησιμοποιούνται ψεκαστές ομίχλης τοποθετημένοι στο ύψος του πρέμνου. Η λειτουργία τους βασίζεται σε διαλειμματικούς κύκλους (1 λεπτό λειτουργίας και 2 λεπτά διακοπής), που επιτρέπουν την άμεση εξάτμιση του νερού και γρήγορη ψύξη, περιορίζοντας παράλληλα την παρατεταμένη υγροποίηση.
Το σύστημα ενεργοποιείται αυτόματα όταν η θερμοκρασία του αέρα υπερβαίνει τους 33 °C και η σχετική υγρασία πέφτει κάτω από το 55%, ενώ απενεργοποιείται όταν η θερμοκρασία μειώνεται κάτω από τους 31 °C.
Συμπεράσματα
Το έργο στοχεύει στη μείωση της θερμοκρασίας και, κατ’ επέκταση, στη μείωση των εγκαυμάτων, καθώς και στην αξιολόγηση της επίδρασης στην απόδοση, τη σύσταση και την ποιότητα των σταφυλιών. Το αυτοματοποιημένο σύστημα ψύξης απέδειξε την αποτελεσματικότητά του, αντιμετωπίζοντας με επιτυχία τις κλιματικές προκλήσεις με ελάχιστες τεχνικές δυσκολίες. Οι ρυθμίσεις ενεργοποίησης (θερμοκρασία > 33 °C και σχετική υγρασία < 55%) βρέθηκαν κατάλληλες, ενώ περαιτέρω δοκιμές θα συμβάλλουν στον βελτιωμένο καθορισμό του κύκλου λειτουργίας του συστήματος.
Με αυτόν τον τρόπο, το έργο παρουσιάζει μια ολοκληρωμένη και καινοτόμο προσέγγιση για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον αμπελώνα, εστιάζοντας στην εξοικονόμηση πόρων και στη βελτίωση της ποιότητας του κρασιού.